Historia parafii w Kuźnicy

Kuźnica – niegdyś miasto, a obecnie wieś. Położona jest ona 16 km na północny wschód od Sokółki, nad rzeką Łosośna. Nazwa wskazuje, że była to, prawdopodobnie, osada, w której wytwarzano żelazo z rudy darniowej.

Pierwsza wzmianka o Kuźnicy pochodzi z 1536 r., kiedy to grodzieński leśniczy Jerzy Jackiewicz Zielepucha na polecenie królowej Bony założył tam miasteczko. Przez miasto na brzegu Puszczy Kuźnickiej przechodziła wielka droga królewska z Litwy przez Grodno do Korony. Jak podają dokumenty, do miasta należało 40 włók gruntu (ponad 600 ha). W XIX w. przez Kuźnicę przebiegała linia kolejowa Warszawa – Sankt Petersburg. Po I wojnie światowej Kuźnica utraciła prawa miejskie. Obecnie miejscowość jest stacją graniczną na linii kolejowej Białystok – Grodno – Wilno.

Początki parafii prawosławnej w Kuźnicy sięgają XVI wieku. Już wtedy istniała tu cerkiew Świętej Trójcy ufundowana przez rodzinę Bohufałów. Pierwszym źródłowym potwierdzeniem jej istnienia i funkcjonowania jest spór z 1556 r. pomiędzy właścicielem majątku Kuźnica a prawosławnym duchownym. Można więc wnioskować, że była to cerkiew dworska, która pełniła także funkcję świątyni parafialnej dla okolicznych mieszkańców. Świątynia i plebania należały do Mieleszków.

Prawdopodobnie na początku XIX w. na stromym wzgórzu, u podnóża którego ma bieg rzeka Łosośna, zbudowano drewnianą cerkiew, a na sąsiednim lewym brzegu założono cmentarz parafialny. Świątynia ta przetrwała do I wojny światowej. Posiadała bardzo bogate wyposażenie liturgiczne: Ewangeliarze oprawiane złotem i drogimi kamieniami, ikonę Matki Bożej osadzoną w srebrnej ryzie, pozłacane świeczniki, krzyże, utensylia, bogate szaty liturgiczne i inne przedmioty kultu religijnego.

Pod koniec XIX w. parafia w Kuźnicy rozbudowała się i wzmocniła. Sięgała na północny zachód aż do miasta Sokółka, a na północny wschód do granic miasta Grodno. Dotowana była przez wysokich dostojników państwa rosyjskiego. Na terenie Kuźnicy mieścił się carski garnizon wojskowy będący głównym źródłem utrzymania parafii.

W skład nieruchomości, jakie w owym czasie posiadała parafia w Kuźnicy, wchodziło: 40 ha ziemi ornej, lasy, łąki, nieużytki, duża drewniana plebania, mieszkanie psalmisty, dom dla parobka, drewniana stodoła, obora, stajnia. Do wybuchu I wojny światowej funkcję proboszcza pełnili tu ks. prot. Andrzej Noskowicz i ks. prot. Jan Noskowicz.

W czasie I wojny światowej bieżeństwo doprowadziło do tego, że na terenie parafii pozostały nieliczne jednostki. Uciekający ludzie zabrali ze sobą cenne rzeczy ze świątyni, aby tym samym uchronić je przed zniszczeniem. Ikony, pozłacane świeczniki i inne przedmioty kultu religijnego, a także dokumentacja parafialna, zostały zakopane w cerkiewnym podpiwniczeniu. W okresie wojny cerkiew uległa zniszczeniu w 40%, a ukryte wcześniej rzeczy bezpowrotnie zaginęły. Spłonęła plebania, mieszkanie parobka, stajnia i obora.

W latach 1921-1928 proboszczem parafii w Kuźnicy był ks. prot. Aleksander Chwiedosiuk. Dopiero około 1928 r. ludność zaczęła powracać na rodzimą parafię. W latach 1928-1932 proboszczem parafii był ks. prot. Antoni Marcinkiewicz, a Barbara Marcinkiewicz – psalmistą. Po śmierci ks. Antoniego parafia ufundowała domek mieszkalny dla jego córek – Barbary i Wiery Marcinkiewicz. W latach 1932-1933 posługę proboszcza pełnił ks. prot. Dymitr Doroszkiewicz, a od 1933 do lutego 1946 r. ks. prot. Sergiusz Pietraszkiewicz. Jego matuszka Zinaida była psalmistą. Ks. Sergiusz odremontował plebanię (były dom psalmisty) i założył na 0,25 ha sad owocowy.

II wojna światowa spowodowała zniszczenie Kuźnicy w 90%. Spłonęła cerkiew i parafialne zabudowania, ocalała plebania. W 1944 r. ks. Pietraszkiewicz na miejscu pogorzeliska zbudował małą cerkiewkę, która w następnym roku także spłonęła w wyniku podpalenia przez bandytów. Od tego czasu modlono się w budynku mieszkalnym w folwarku Kuściń (obecnie nie istnieje), położonym 3 km na północ od Kuźnicy.

Po reformie rolnej po II wojnie światowej stan nieruchomości parafii przedstawiał się następująco: pod osadą – 0,14 ha, pod cmentarzem – 0,86 ha, ziemia orna – 4 ha, łąki – 1 ha, nieużytki – 1,5 ha. W związku z wytyczeniem nowego pasa granicznego za granicą znalazły się wsie: Niemiejsze, Bohuny, Nowodziel, Podlipki i Dubnica.

W latach 1946-1950 funkcję proboszcza parafii prawosławnej w Kuźnicy pełnił ks. prot. Piotr Rodkiewicz. Duchowny ten zbudował cerkiew murowaną, która do dzisiaj służy tutejszym wiernym. Zakupił także utensylia i inne przedmioty kultu religijnego z cerkwi znajdujących się na zachodnich krańcach Polski. Od 1950 do 1953 r. proboszczem parafii był ks. prot. Włodzimierz Garustowicz, a w latach 1953-1954 ks. prot. Ignacy Romaniuk, który zalał fundament pod budowę chlewa murowanego. Chlew zbudował i wykończył ks. Mikołaj Pasternacki, który swą posługę niósł w Kuźnicy w latach 1954-1958. Od 1958 do 1967 r. proboszczem parafii był ks. Leonid Byczuk. W 1959 r. zakupił on w Wojnowie dzwon żeliwny za kwotę 12 tys. zł.

W latach 50. XX w. nasiliła się migracja ludności wiejskiej do miast, która trwa do dziś. Maleje też liczba udzielonych chrztów, np. w 1957 r. było ich 16, w 1967 r. – 7, a w 1981 r. – 3.

Od 1967 do 1973 r. stanowisko proboszcza zajmował ks. Anatol Kiryk. Za 5 tys. zł zakupił on do cerkwi drewniany ikonostas, a stary został ofiarowany do kaplicy w Siderce. Do plebanii dobudowano ganek.

Przez następne 6 lat, od 1973 do 1979 r., proboszczem parafii był ks. Eugeniusz Kosakowski, który zbudował murowaną stodołę, a złotem otrzymanym od parafianki pozłocił dwa Ewangeliarze i dwa krzyże.

Od 1979 do 1983 r. proboszczem parafii w Kuźnicy był ks. Józef Sitkiewicz. W 1980 r., dzięki ofiarności ludzi, na miejscu, gdzie dawniej znajdował się ołtarz, postawiono krzyż dla upamiętnienia spalonej cerkwi. W tym samym roku rozpoczęto budowę nowej plebanii, której poświęcenia 26 września 1982 r. dokonał biskup białostocki i gdański Sawa. Odremontowano również główną bramę cerkiewnego ogrodzenia.

Przez dwa kolejne lata (1983-1985) proboszczem parafii był ks. prot. Wiktor Łomaszkiewicz. Następnie na to stanowisko został mianowany ks. prot. Anatol Konach, który niósł swą posługę do 2008 roku.

21 września 1992 r. przez teren parafii w Kuźnicy przenoszone były z Grodna do Białegostoku relikwie św. męcz. Gabriela Zabłudowskiego. Była to uroczystość, która również w kuźnickiej cerkwi zgromadziła na modlitwie bardzo wielu wiernych.

Od 10 marca 2008 r. proboszczem parafii prawosławnej w Kuźnicy jest ks. prot. Jarosław Grygiewicz. W tymże roku przeprowadzony został kapitalny remont wewnętrzny plebanii. Na przełomie 2009 i 2010 roku wyremontowano bramę wejściową na cmentarzu (wykute na kamieniach daty świadczą, że kamienne ogrodzenie cmentarza powstało w latach 1893-1894). W 2010 r. dokonano wymiany dachów na budynkach gospodarczych. Pod koniec 2010 r. do plebanii został doprowadzony wodociąg. Na początku 2011 r. na posesji przy plebanii ułożono kostkę brukową i wykonano nową bramę w ogrodzeniu domu parafialnego. W paschalny poniedziałek 2011 r. po raz pierwszy do kuźnickiej cerkwi przybył Święty Ogień. W 2012 r. odremontowano dwa kominy na budynku plebanii i wymieniono piec centralnego ogrzewania. W latach 2010-2012 wykonano polichromię na ścianach w cerkwi. W 2012 r. w cerkwi zamontowano nowy dębowy ikonostas. W 2013 r. została zamontowana i uruchomiona iluminacja cerkwi. W 2014 r. w cerkwi został zamontowany nowy dębowy „okład” ołtarza i nowy żyrandol. W 2015 r. w cerkwi ustawiony został nowy dębowy baldachim do grobu, a w ogrodzeniu cerkwi od strony ołtarza została wykonana nowa brama przeciwpożarowa. W latach 2009-2015 przeprowadzono też liczne prace stolarskie w świątyni: wymiana podłogi, boazerii na ścianach, listew przypodłogowych, schodów na chór wraz z balustradą, drzwi wewnętrznych w przedsionku i wykonanie nowych ławek oraz innych drobnych elementów wyposażenia. W 2016 r. w cerkwi ustawiony został odnowiony grób, a także przeprowadzono remont balkonów plebanii. W 2018 r. rozpoczął się remont zewnętrzny cerkwi. Stare kopuły zostały rozebrane, a na ich miejscu powstały nowe wraz z nowymi krzyżami. W 2019 r. kontynuowano remont zewnętrzny świątyni: położono nową blachę na dachu i wykonano nową instalację odgromową. W 2020 r. kompleksowo wyremontowano elewację zewnętrzną cerkwi. W 2021 r. wykonano nowe kamienne schody wejściowe do cerkwi.

 

lektor Daniel Grygiewicz
Materiał pierwotnie opublikowano w pozycji pt.: Kalendarz Prawosławny 2023
wydawnictwa Warszawskiej Metropolii Prawosławnej w 2022 r.
ISSN-1425-2171

foto: archiwum parafii, Jarosław Charkiewicz, Daniel Grygiewicz

  • Stara cerkiew w Kuźnicy w okresie I wojny światowej

    Stara cerkiew w Kuźnicy w okresie I wojny światowej

  • Ikonostas starej cerkwi w Kuźnicy w okresie międzywojennym

    Ikonostas starej cerkwi w Kuźnicy w okresie międzywojennym

  • Pogrzeb w starej cerkwi w Kuźnicy w okresie międzywojennym

    Pogrzeb w starej cerkwi w Kuźnicy w okresie międzywojennym

  • Krzyż na miejscu starej cerkwi, spalonej w 1944 roku

    Krzyż na miejscu starej cerkwi, spalonej w 1944 roku

  • Święto parafialne w Kuźnicy, 27 września 2021 roku

    Święto parafialne w Kuźnicy, 27 września 2021 roku

Script logo