Kalendarium Wielkiego Postu

"Panie i Władco żywota mojego! Ducha nieróbstwa, przygnębienia, żądzy władzy i czczej mowy nie daj mi! Lecz Ducha cnotliwości, pokory, cierpliwość i miłości daruj mi, słudze Twojemu! Tak, Panie Królu, daruj mi widzieć moje przewinienia i nie osądzać brata mojego, jako błogosławiony jesteś na wieki wieków! Amiń" - wielkopostna modlitwa św. Efrema Syryjczyka.

Rozpoczęliśmy okres Wielkiego Postu - 40-dniowego okresu o szczególnym znaczeniu dla każdego prawosławnego chrześcijanina. Przez mękę i Zmartwychwstanie Chrystusa otrzymaliśmy dar przyszłego zmartwychwstania i życia wiecznego. Jednak by ów cel osiągnąć, należy iść śladami Chrystusa i starać się żyć w czystości i świętości. Wielki Post sprzyja duchowemu odnowieniu, odsuwając kwestie doczesności na plan dalszy. Poprzez skruchę, pokorę, wzmożoną modlitwę i wstrzemięźliwość, człowiek zdolny jest poskromić żądze i zwalczyć grzech, a to z kolei pozwoli na pojednanie się z Bogiem czyli godne przygotowanie się do "Święta Świąt".

Tak o wadze i znaczeniu Wielkiego Postu, na łamach www.prawosławie.pl, pisał o. Grzegorz: "Kolejny raz stajemy na progu Wielkiego Postu. Kolejny raz możemy skorzystać z szansy zbliżenia się do Boga. Możemy też kolejny raz ją zlekceważyć, albo z obojętnością przyglądać się, jak inni poszczą, modlą się, idą do spowiedzi, przystępują do Eucharystii. Jednak Bogu nie jest obojętny nasz los i kolejny raz z cierpliwą miłością, wyciąga do nas rękę, ufając, że jej nie odtrącimy (...). Cerkiew pragnie ustrzec nas od tego rodzaju grzechu, podziałów i spychania winy za swoje błędy na innych. Przecież niezależnie od narodowości czy rasy, jesteśmy rodziną dzieci Bożych! To dlatego Cerkiew prosi nas, abyśmy poczynając od tej niedzieli, przynajmniej przez czas Wielkiego Postu, zrezygnowali z hardości rozumu i schorowanej moralności. Cerkiew prosi, abyśmy obrali za drogowskaz sumienie i zaczęli korzystać z jego głębokich pokładów. Nie po to, by zaniedbać te dwa pierwsze. Nie! Zachęca do korzystania z sumienia po to, by przywrócić jasność rozumowi, a moralność oczyścić od egoizmu! Ktoś mądry powiedział: "

Wielki Post jest poprzedzony okresem przygotowawczym, który trwa cztery tygodnie. Pierwsza niedziela owego okresu poświęcona jest historii Celnika i Faryzeusza. Druga mówi o Synu Marnotrawnym. W niedzielę trzeciego tygodnia Cerkiew przypomina o nieuchronnym nadejściu Sądu Ostatecznego. Jest to też ostatni dzień przed Wielkanocą, w którym można spożywać mięso, stąd też trzecia niedziela nazywana jest mięsopustną. Ostatnia niedziela przed Wielkim Postem nazywana jest z kolei seropustną. Cerkiew uczy wiernych, iż warunkiem godnego przygotowania się do przeżywania postu, a co za tym idzie także święta Zmartwychwstania, jest darowanie sobie nawzajem przewinień. Po wieczornym nabożeństwie ma miejsce obrzęd przebaczenia win, dlatego też niedzielę tę zwie się także Niedzielą Przebaczenia. Prócz symboliki, czas ten ma też za zadanie przygotować ciało do skromnych posiłków, by już w trakcie Wielkiego Postu móc skupić się przede wszystkim na jego duchowych aspektach. 

W środę i piątek (oprócz Wielkiego Piątku), sprawowana jest Boska Liturgia Uprzednio Poświęconych Darów, w soboty Boska Liturgia św. Jana Ztotoustego (oprócz Wielkiej Soboty), w niedzielę zaś Boska Liturgia św. Bazylego Wielkiego. W Wielkopostne poniedziałki, wtorki i czwartki Boska Liturgia nie jest sprawowana. Przez pierwsze cztery dni postu, w trakcie wieczornych nabożeństw w cerkwiach, czytany jest Wielki Kanon Pokutny św. Andrzeja z Krety, składający się z 250 troparionów nawołujących do pokuty. Cechą charakterystyczną nabożeństwa jest to, iż na wezwanie „Zmiłuj się nade mną, Boże zmiłuj się nade mną”, wierni składają pokłony. Kanon, na licznych przykładach postaci ze Starego i Nowego Testamentu, ukazuje drogę duszy człowieka, od upadku - do świętości. W cztery pierwsze dni kanon czytany jest fragmentami, natomiast na Jutrzni czwartku piątego tygodnia postu - w całości. 

I Niedziela Wielkiego Postu - Triumf Ortodoksji
Pierwsza niedziela Wielkiego Postu to święto Triumfu Ortodoksji, ustanowione w 842 r., w Konstantynopolu, na pamiątkę zwycięstwa nad ikonoklazmem i przywrócenia kultu ikon w Cerkwi. Ikonoklazm był niebezpieczną herezją, która miała miejsce pod koniec VIII w. Przeciwnicy ikon twierdzili, iż wierni oddają cześć desce i farbie, co by było bałwochwalstwem. Ojcowie Cerkwi bronili ikon wyjaśniając, że wierni z miłością i szacunkiem odnoszą się do osób, a nie do materiału, na którym zostały one uwiecznione. W piątek pierwszego tygodnia postu, po wieczornym nabożeństwie oświęcane jest koliwo - gotowana kasza, pszenica lub ryż, przyprawione miodem, rodzynkami, migdałami i orzechami. Obyczaj przyrządzania koliwa odnosi się do św. męczennika Teodora Tyrona (spalonego na stosie w 306 r.) i prześladowania chrześcijan za cesarza Juliana Apostaty (362 r.). Cesarz nakazał skraplać krwią zwierząt ofiarnych żywność, aby uniemożliwić wyznawcom Chrystusa przestrzeganie pierwszego tygodnia Wielkiego Postu. Święty Teodor zjawił się we śnie biskupowi Konstantynopola Eudoksjuszowi i nakazał, żeby chrześcijanie nie kupowali żywności, lecz jedli pszenicę z miodem i jagodami.

II Niedziela Wielkiego Postu - Św. Grzegorza Palamasa
Druga niedziela Wielkiego Postu poświęcona jest św. Grzegorzowi Palamasowi. Żyjący w XIV wieku św. Grzegorz, arcybiskup Tessalonik był wielkim teologiem prawosławnym oraz obrońcą hezychazmu. Przeciwstawił się herezji Barlaama z Kalabrii i jego ucznia Akindynosa z Bułgarii i podjął z nimi zwycięską walkę .

III Niedziela Wielkiego Postu - Adoracja Krzyża Świętego
Trzecia niedziela Wielkiego Postu, to czas adoracji ukrzyżowanego Chrystusa. Podczas nabożeństwa Całonocnego Czuwania, na środek świątyni wynoszony jest Krzyż Święty. Pozostaje w tym miejscu do piątku, aby wierni w ciągu całego tygodnia mogli mu się pokłonić i czerpać z niego siłę oraz umocnić się w trudach postu. W Piątek Krzyż zostaje uroczyście wniesiony do części ołtarzowej cerkwi.

IV Niedziela Wielkiego Postu - Św. Jana Klimaka
Czwarta niedziela Wielkiego Postu poświęcona jest św. Janowi Klimakowi, wielkiemu ascecie żyjącemu na przełomie VI i VII wieku. Przez 40 lat prowadził on pustelniczy tryb życia. Zasłynął licznymi cnotami i mądrością. Pod koniec życia wybrany został przełożonym klasztoru na Synaju. Pozostawił po sobie dzieło zwane "Drabiną Raju", w której na podstawie doświadczeń świętobliwych mnichów, oraz własnego, przedstawił trzydzieści trzy stopnie duchowego doskonalenia się człowieka.

V Niedziela Wielkiego Postu - Św. Marii Egipcjanki
Piąta niedziela Wielkiego Postu nazywana jest Niedzielą św. Marii Egipcjanki. Była ona wielką grzesznicą, jednakże wstąpiła na drogę pokuty i wiele lat spędziła w poście i modlitwie na pustyni. Jej życiowa droga jest opisem wielkiego Bożego miłosierdzia. Podczas Jutrzni czwartku czytany jest ponownie kanon św. Andrzeja, tym razem w całości. 

Czterdziestodniowy post kończy się w piątek VI tygodnia.
W sobotę przed szóstą niedzielą Cerkiew wspomina wskrzeszenie Łazarza. W obrzędy Wielkiego Tygodnia - ostatnich sześciu dni przed Paschą - wprowadza wiernych Niedziela Palmowa. Święto ustanowione na cześć uroczystego wydarzenia, jakim był wjazd Chrystusa do Jerozolimy.

Należy pamiętać, iż Wielki Post i Wielki Tydzień stanowią dwa odrębne cykle, które różnią się zarówno symboliką, jak też celem i praktyką liturgiczną. Nabożeństwa Wielkiego Postu nie mówią o męce, śmierci i Zmartwychwstaniu. Jest to raczej czas oczekiwania i przygotowania się człowieka do przeżywania nie tylko Paschy, lecz i całego Wielkiego Tygodnia. W Wielkim Tygodniu zaś koncentrować się należy już nie na sobie, lecz na tym, czego Zbawiciel dokonuje dla każdego z nas. Wielki Tydzień jest zatem okresem podążania za Chrystusem przez wszystkie następujące wydarzenia, mękę oraz śmierć, aż po Zmartwychwstanie.

 

Adam Matyszczyk